Vị trí: Phố Chùa Một Cột, phường Đội Cấn, quận Ba Đình, Hà Nội

Chùa Một Cột ở phố cùng tên thuộc quận Ba Đình, Hà Nội. Đây là bộ phận tháp (Phật đài, Liên hoa đài), độc đáo của ngôi chùa cổ, tên là Diên Hựu.

Theo sử biên niên, chùa Một Cột được xây dựng vào thời Lý. Đại Việt sử ký toàn thư chép năm 1049, "mùa đông tháng mười (Âm lịch), dựng chùa Diên Hựu. Một lần vua Lý Thái Tông chiêm bao thấy Phật Quan Âm ngồi trên tòa sen, dắt vua lên tòa. Khi tỉnh dậy, vua đem việc đố nói vời bầy tôi, có người cho là điềm không lành. Có nhà sư Thiền Tuệ khuyên vua làm chùa, dựng cột đá ở giữa đất, làm tòa sen của Phật Quan Âm đặt trên cột như đã thấy trong mộng. Cho các nhà sư đi vòng lượn xung quanh tụng kinh cầu cho vua sống lâu. Vì thế gọi là chùa Diên Hựu (kéo dài tuổi thọ)”. Năm 1105, vua Lý Nhân Tông lại cho đào hồ ờ quanh cột đá có tòa sen, gọi là hồ Linh Chiểu. Ngoài hồ Linh Chiểu còn có hồ Bích Trì. Minh văn trên bia tháp Sùng Thiện Diên Linh dựng năm 1122, có đoạn chép về chùa Diên Hựu, tức chùa Một Cột: "Đào ao thơm Linh Chiểu giữa ao chồi lên một cột đá, trên cột có đóa sen nghìn cánh xòe ra. Trên hoa dựng một ngôi đền đỏ sẫm, trong đền đặt pho tượng sắc vàng. Ngoài ao có hành lang vẽ bao bọc Ngoài hành lang lại đào ao Bích Trì, bắc cầu cong để đi lại".

Chùa Một Cột ngày nay gồm có ngôi chùa nhỏ và tòa Phật đài, gọi là Liên Hoa đài (đài hoa sen) xây giữa hồ vuông. Đài này hình vuông, mỗi bề dài 3m, mái cong dựng trên một cột đá hình trụ có đường kính 1,20m, cao 4m (không kể phần chìm dưới đất). Tầng trên của cột là hệ thống những đòn gỗ làm giá đỡ cho ngôi đài ở trên. Ngày nay không có những cánh sen trên cột đá như đã được nói đến trong bia văn thời Lý, nhưng ngôi Phật đài dựng trên cột vươn lên khỏi mặt nước vẫn là kiến trúc độc đáo, gợi hình tượng một bông sen.

Chùa Một Cột được xếp hạng Di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật quốc gia năm 1962.